Aktualności

szkic autorstwa Henryka Piątkowskiego
02.06.2023

230 lat temu urodził się Antoni Malczewski

Antoni Malczewski był prekursorem romantyzmu, autorem pierwszej polskiej powieści poetyckiej pt. „Maria”, podróżnikiem i alpinistą. Wraz z Sewerynem Goszczyńskim i Józefem Bohdanem Zaleskim zalicza się go do najwybitniejszych przedstawicieli tzw. szkoły ukraińskiej. Urodził się 3 czerwca 1793 roku jako potomek zamożnej rodziny szlacheckiej herbu Tarnawa.

Część historyków uznaje, że Antoni Malczewski przyszedł na świat w Warszawie, inni że w Kniahininie na Wołyniu. Jego ojcem był generał Jan Józef Malczewski, związany z konfederacją targowicką, matką zaś Konstancja z Błeszyńskich Haumanowa. W Kniahininie spędził jako chłopiec pięć lat życia, po czym wraz z całą rodziną przeniósł się do niedalekiego Dubna. Uczęszczał do Gimnazjum Wołyńskiego (późniejszego Liceum Krzemienieckiego).

W 1811 roku Antoni Malczewski wstąpił do wojska Księstwa Warszawskiego. W 1812 roku był już porucznikiem artylerii, w 1813 roku został adiutantem generała Ksawerego Kosseckiego, dowódcy twierdzy Modlin. Podczas oblężenia brał udział w jej fortyfikowaniu; po jej kapitulacji był krótko w niewoli rosyjskiej, potem pojechał do Krzemieńca. W 1815 roku wrócił na kilka miesięcy do służby wojskowej, nie chciał jednak wejść w szeregi formacji wojska polskiego zreorganizowanego przez cara Aleksandra I. W grudniu tego roku na własne życzenie został zwolniony ze służby i wyjechał do Drezna.

W latach 1816–1821 zwiedził Szwajcarię, Włochy i Francję. Zetknął się tam m.in. z modnym wówczas mesmeryzmem. 4 sierpnia 1818 roku wszedł na Mont Blanc jako pierwszy Polak i ósmy alpinista w historii. W październiku 1818 roku wyjechał do Wenecji. Niezwykle istotnym wydarzeniem dla przyszłego człowieka pióra było poznanie tam czołowego angielskiego romantyka, poety George'a Byrona, którego spotkał w czasie zimowego karnawału. Po powrocie do kraju w 1821 roku osiadł na Wołyniu.

W 1824 roku przeniósł się do Warszawy z Zofią Rucińską z Modzelewskich, nerwowo chorą żoną przyjaciela, gdzie popadali w coraz większą nędzę. Ich nieformalny związek przysporzył mu wielu kłopotów, łącznie z wykluczeniem poza dawny krąg towarzyski

„Marię” wydał własnym sumptem w 1825 roku. Tło fabularne tej wybitnej powieści poetyckiej tworzą autentyczne wydarzenia, związane ze zbrodnią dokonaną 13 lutego 1771 roku na Gertrudzie Komorowskiej – pierwszej żonie Szczęsnego Potockiego, uprowadzonej i zamordowanej na polecenie oburzonego mezaliansem teścia, wojewody wołyńskiego, Franciszka Salezego Potockiego. Fakty historyczne zostały przez autora potraktowane z charakterystyczną dla powieści poetyckiej swobodą: czas akcji przesunął z XVIII wieku na XVII, a miejsce wydarzeń – z Wołynia na Naddnieprze. Składający się z dwóch pieśni poemat utrzymany jest w nastroju bajronowskiego pesymizmu.

Antoni Malczewski zmarł w Warszawie 2 maja 1826 roku, prawdopodobnie na chorobę nowotworową żołądka. W ostatniej drodze towarzyszyło mu zaledwie kilkanaście osób. Jego grób na warszawskim cmentarzu Powązkowskim nie zachował się.