Aktualności
Dokładnie 115 lat temu, 4 grudnia 1907 roku, przyszedł na świat Ksawery Pruszyński – pisarz, publicysta, ale przede wszystkim dziennikarz i klasyk polskiego reportażu.
Urodził się w rodzinnym majątku w Wolicy Kierekieszynej jako syn Edwarda Pruszyńskiego oraz Anny z Chodkiewiczów. Po uzyskaniu matury w gimnazjum jezuitów w Chyrowie (1927), studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim, gdzie w 1931 roku uzyskał absolutorium. Mniej więcej w tym samym czasie podjął pracę w redakcji krakowskiego „Czasu”: najpierw w charakterze korektora, następnie autora przeglądów prasy zagranicznej, a od 1930 roku – autora reportaży.
W latach 30. publikował w tworzonym przez młodych konserwatystów piśmie „Bunt Młodych”, które redagował Jerzy Giedroyc. W tej dekadzie wydał kilka książek: „Sarajewo 1914, Szanghaj 1932, Gdańsk 193?” (1932), „Palestyna po raz trzeci” (1933), „Podróż po Polsce” (1937), „W czerwonej Hiszpanii” (1937). Dzieła te były zarówno plonem jego pracy jako korespondenta zagranicznego w Palestynie czy ogarniętej wojną domową Hiszpanii, jak i metodycznej, wnikliwej podróży po kraju, podczas której Pruszyński zdał sobie sprawę, że Polska tak naprawdę nie jest monolityczną całością, ale raczej zbiorem zróżnicowanych krain rozdzielonych granicami dawnych rozbiorów.
Pod koniec 1939 rozpoczął naukę w szkole podchorążych w Obozie w Coëtquidan we Francji, dzięki czemu w czasie drugiej wojny światowej nie tylko pozostawał aktywny jako dziennikarz, ale także walczył w niej jako żołnierz. Wziął m.in. udział w bitwie o Narwik i bitwie pod Falaise, gdzie został ciężko ranny.
W latach 1941-1942 pełnił funkcję attaché prasowego ambasady RP w Moskwie, a później – po ewakuacji korpusu dyplomatycznego – w Kujbyszewie (ZSRR). Przez całą wojnę publikował artykuły w prasie polskiej. Został zapamiętany jako jedna z pierwszych osób, które otwarcie pisały o tym, że to ZSRR wygra drugą wojnę światową, co może spowodować utratę przez Polskę terenów wschodnich. W czasie wojny opublikował na emigracji książki „Droga wiodła przez Narvik” (1941), „Księga ponurych niedopowiedzeń” (1941), „1000 mil od prawdy” (1941), „Margrabia Wielopolski” (1944) i „Russian Year” (1944; po latach wydaną w Polsce jako „Noc na Kremlu”).
Po wojnie wrócił do Polski i postanowił zawodowo kontynuować karierę dyplomatyczną. Najpierw współtworzył przedstawicielstwo Polski przy ONZ, następnie pracował w ambasadzie w Waszyngtonie, zaś w 1948 roku rozpoczął pracę w Hadze, jako minister pełnomocny i poseł nadzwyczajny Polski Ludowej w Holandii.
W okresie powojennym wydał jeszcze książki: „Trzynaście opowieści” (1946), „Karabela z Meschedu” (1948), a także – już pośmiertnie – „Opowieść o Mickiewiczu” (1956) i zbiór „Opowieści” (1955).
Zginął 13 czerwca 1950 roku w wypadku samochodowym, który miał miejsce w Niemczech, podczas przejazdu służbowego z Hagi do Warszawy. W chwili śmierci miał zaledwie 43 lata. Pochowano go Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.
Ryszard Kapuściński powiedział o Pruszyńskim, iż to właśnie on „sprawił, że reportaż stał się nie tylko produktem oka, ale również i umysłu”. Nie bez racji, bo autor „W czerwonej Hiszpanii” rzeczywiście myślał niezależnie i samodzielnie – znany z bezkompromisowych poglądów pisarz był zaciekłym krytykiem endecji i sanacji, ale jednocześnie daleko mu było do komunistycznych sympatii.
Dziś Ksawery Pruszyński zaliczany bywa – razem z Melchiorem Wańkowiczem i Józefem Mackiewiczem – do autorów najwybitniejszych i wciąż wartych lektury polskich reportaży, które powstały jeszcze przed drugą wojną światową.