Aktualności
10 grudnia 1893 roku, czyli dokładnie 130 lat temu, przyszedł na świat Jerzy Stempowski – pisarz, intelektualista, krytyk literacki i jeden z najwybitniejszych polskich eseistów w historii, autor m.in. słynnych „Esejów dla Kassandry”.
Urodził się w majętnej i bogatej w tradycje rodzinie ziemiańskiej. Najwcześniejsze dzieciństwo spędził na Podolu, a konkretnie w majątku Szebutyniec, znanym też pod inną nazwą Szebutyńce. Później czas dzielił między Podole a Warszawę, na zmianę ucząc się w warszawskich szkołach i pobierając naukę prywatnie. Na studia wyjechał już dalej – studiował w Krakowie, Monachium, Genewie, Zurychu i Bernie.
W 1919 roku, po zakończeniu rozpoczął pracę w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, gdzie pracował jako kurier dyplomatyczny. W 1920 roku wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, a w latach 1921-25 pracował jako korespondent Polskiej Agencji Telegraficznej w Paryżu, Genewie i Berlinie. W 1926 roku wrócił do Warszawy, by podjąć pracę w biurze prezydenta Rady Ministrów, a w latach 1929-39 pracował jako doradca ekonomiczny w Państwowym Banku Rolnym.
We wrześniu 1939 roku Stempowski przekroczył granicę węgierską i pomimo złego stanu zdrowia w końcu dotarł do Szwajcarii. Po wojnie, pozostając na emigracji, w 1948 roku rozpoczął współpracę z wydawaną przez Jerzego Giedroycia paryską „Kulturą”, w której swoje teksty ogłaszał pod pseudonimem Paweł Hostowiec. W 1954 roku na łamach „Kultury” rozpoczął pisanie cyklu zatytułowanego „Notatki niespiesznego przechodnia”, który kontynuował aż do końca życia. W tym czasie żył w Szwajcarii, ale dużo podróżował po Europie – był m.in. w Jugosławii, Włoszech, Niemczech, Holandii i Austrii.
Zmarł w Bernie w 1969 roku, jednak w 1994 roku urnę z jego prochami sprowadzono do Polski – grób Stempowskiego znajduje się obecnie na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Najważniejszą część twórczości Stempowskiego stanowiły eseistyka i epistolografia. Choć nie lubił epatować swoją erudycją, autor imponował rozległą wiedzą – zarówno znajomością klasycznej literatury Greckiej i Rzymskiej, jak i świetną orientacją w zagadnieniach z zakresu ekonomii, socjologii czy historii powszechnej. Stempowski znał języki obce i posiadał dużą łatwość poznawania nowych. Z pewnością był wytrawnym intelektualistą, który świetnie poruszał się w świecie kultury zachodniej.
W twórczości Stempowskiego nade wszystko wyczuwalny był pesymizm – autor żył w poczuciu katastrofy, uważał XX wiek za czas, w którym runął znany mu świat. Kolejne katastrofy przepowiadał, ale zdawał sobie sprawę z daremności swoich ostrzeżeń, co widać choćby w „Esejach dla Kassandry”. Ważny wątek w eseistyce Stempowskiego stanowiły także podróże. W oczach pisarza każdy krajobraz niósł za sobą bezmiar znaczeń – przede wszystkim informacji o historii miejsca i kultury, która jest lub była w tym miejscu dominująca.
Do najważniejszych dzieł, które zostawił po sobie Stempowski, poza wspomnianymi „Esejami dla Kassandry”, należą: „Chimera jako zwierzę pociągowe”, „Ziemia berneńska”, „Od Berdyczowa do Rzymu” oraz „Notatnik niespiesznego przechodnia”. Spośród jego korespondencji najciekawsze wydają się listy, które wymieniał z Jerzym Giedroyciem, Marią Dąbrowską, Tymonem Terleckim oraz Bolesławem Micińskim.
Jerzy Stempowski był laureatem kilku prestiżowych nagród, wśród których można wyróżnić nagrodę im. Alfreda Jurzykowskiego (przyznaną mu w 1964 roku) oraz nagrodę paryskiej „Kultury” (1967 rok). Do dnia dzisiejszego autor „Esejów dla Kassandry” uchodzi – obok Bolesława Micińskiego, Tadeusza Boya-Żeleńskiego, Konstantego Jeleńskiego, Jarosława Marka Rymkiewicza, Jana Kotta czy Gustawa Herlinga-Grudzińskiego – za jednego z najwybitniejszych polskich eseistów w historii.